Çocuklarda Şeker Hastalığı (Tip 1 Diyabet)

Çocuklarda sıkça görülen şeker hastalığı bir diğer deyimle, tip 1 diyabet, vücudun, insülin üretmemesi durumudur. Bir insanın hayatta kalabilmesi için insüline ihtiyacı vardır. Bu sebeple insülin üretilmediği durumlarda, enjeksiyonlarla veya insülin pompalarıyla vücuda insülin enjekte edilmesi gerekir.

İstatistiklere göre dünya genelinde her 100.000 çocuktan 17’si şeker hastalığı olarak da adlandırılan tip 1 diyabet hastalığından etkilenmektedir. Çocuklarda şeker hastalığı ile ilgili yapılan araştırmalar, tip 1 diyabetin kesin bir nedeninin olmadığını göstermektedir. Bu yazıda, insüline bağlı diyabet olarak da bilinen tip 1 diyabet ile ilgili bilmeniz gereken her şeyi sizler için bir araya getirdik. İşte çocuklarda şeker hastalığı belirtileri, nedenleri, tedavisi ve komplikasyonları.

Tip 1 Diyabet Nedir?

Tip 1 diyabet, pankreasın yeterli oranda insülin hormonu üretememesi ya da üretilen kadarının etkin bir biçimde dokular tarafından kullanılamaması sonucu; karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasının bozulmasına neden olan bir hastalıktır. Hayatta kalmak için vücudumuzun insüline ihtiyacı  vardır. Dolayısı ile insülin hormonunun üretilmemesi veya üretilenin kullanılamaması, çocuğun vücudunda insülin ihtiyacı doğurur.

Çocuklarda tip 1 diyabet teşhisi özellikle başlangıç aşamalarında oldukça zor olabilir. Bir anda kendinizi,  çocuğunuza enjeksiyon yaparken, karbonhidrat hesabı yaparken ve kan şekerini kontrol etmeye çalışırken bulabilirsiniz.

Çocuklarda şeker hastalığının  tedavisi yoktur, fakat bu hastalık belli yöntemlerle kontrol altına alınabilir. Özellikle son yıllarda ortaya çıkan kan şekeri izleme ve insülin enjeksiyonundaki gelişmeler, tip 1 diyabetli çocuklar için kan şekeri yönetimini daha iyi bir hale getirmiş ve onların yaşam kalitesini yükseltmiştir.

Çocuklarda Şeker Hastalığı Nedenleri

Tip 1 diyabetin kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak tip 1 diyabetli çoğu insanda, normalde zararlı bakteri ve virüslerle savaşan vücudun bağışıklık sistemi, yanlışlıkla pankreastaki insülin üreten hücreleri yok eder. Genetik ve çevresel faktörler bu süreçte önemli bir rol oynar. İnsülin, şekerin (glikoz) kan dolaşımından vücut hücrelerine taşınması gibi kritik bir görevi üstlenir. Yediklerimiz sindirildiğinde, şeker kan dolaşımına girer. Yeterli insülin olmazsa, şeker çocuğunuzun kan dolaşımında birikir ve tedavi edilmezse hayatı tehdit eden komplikasyonlara neden olabilir.

Yapılan araştırmalar, çocuklarda diyabet hastalığının, genetik olmadığını gösteriyor. Yani ailede daha önce şeker hastalığına yakalanan biri yoksa bile, çocuk şeker hastası olabiliyor.

Küçük yaşta şeker hastalığı neden olur?

• Virüsler: Çeşitli virüslere maruz kalma, insülin hücrelerinin yıkımını tetikleyebilir.
• Genetik: Bazı genler, tip 1 diyabet riskini arttırır.
• Köken: Yapılan araştırmalar, çocuklarda şeker hastalığının, kökene bağlı faktörlerden de etkilendiğini ortaya koymaktadır.
• Aile öyküsü: Tip 1 diyabetli bir ebeveynin ya da kardeşlerinin, çocuğun hastalığı üzerinde etkisi olabilmektedir.

Çocuklarda Şeker Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Yetişkinlerde olduğu gibi, çocuklarda da bir dizi şeker hastalığı belirtileri, bu hastalığın varlığına işaret edebilir. Aşağıda sıralanan semptomlardan biri veya birden fazlası tip 1 diyabet ile ilişkilendirilebilir:

• Susuzluk
• Yorgunluk
• Kilo kaybı
• Artan susuzluk ve fazla su tüketimi
• Sık sık idrara çıkma
• Sık sık acıkma
• İdrar miktarındaki artış
• Yatağı ıslatmak
• Agresiflik ve depresyon
• Bulanık görme
• Ağız kokusu

Mide ağrıları, baş ağrısı, davranış problemleri gibi sorunlar ise çocuklarda şeker hastalığı belirtileri arasında az görülen semptomlardandır. Tekrarlayan mide ve karın ağrıları, açıklanamayan çeşitli hastalıklar, olası diyabetin habercileri olarak ele alınabilir.

Tip 1 diyabet herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir. Bununlar birlikte, beş ila altı yaşlarında ve ardından on bir ila on üç yaşları arasında oldukça yoğun olarak görülebilmektedir.  İlk işaret genellikle idrara çıkma sıklığında ve miktarında yaşanan artıştır. Bu durum, tuvalet eğitimi almış çocuklarda yatak ıslatmanın tekrarlaması da dahil olmak üzere, genellikle geceleri dikkat dikkat çeker. Bununla birlikte diyabet teşhisi konulabilmesi için diğer ana semptomların da mevcut olması gerekir.

Bu dönemde çocuğunuz sürekli susayacak, yorgunluktan şikayet edecek, kilo vermeye başlayacak ve iştahı artacaktır. Çocuklarda şeker hastalığında erken teşhis oldukça önemlidir. Zira ileri seviyele ulaşmış bir şeker hastalığı, acil müdaheleler gerektirecektir.

Tip 1 diyabet olan bir çocuğun tedavisinde yaşanabilecek bir aksama ve gecikme, geç teşhis, kandaki şekerin aşırı yükselmesine yol açabilir. Bu da çocukta, bilinç kaybı, cilt kuruluğu, kusma ve karın sancıları gibi semptomlara yol açabilir. Böyle bir durumla karşı karşıya kalan ebeveynlerin acilen bir hastaneye başvurmaları gerekmektedir.

Son olarak 2008’de tip 1 diyabet teşhisi konan 17 yaşın altındaki 335 çocuk üzerinde yapılan bir araştırma, şeker hastalığı ile ilgili ilk teşhislerin yüzde 16 oranında yanlış olabileceğini ortaya koymuştur. Zira şeker hastalığı teşhisi konan bazı çocuklarda daha sonra yapılan muayeneler, bu çocukların diyabetli olmadığını, bunun yerine aşağıdaki rahatsızlıklardan muzdarip olduğunu açığa çıkarmıştır.

• Solunum sistemi enfeksiyonu (yüzde 46,3)
• Gastroenterit: kusma ve ishale sebep olan bağırsak enfeksiyonu (yüzde 16.6)
• İdrar yolu enfeksiyonu (yüzde 11.1)
• Stomatit: ağız içi iltihabı (yüzde 11.1)
• Apandist (yüzde 3.7)

Çocuklarda tip 1 diyabetin yol açabileceği komplikasyonlar

Tip 1 diyabet, vücuttaki bazı ana organların çalışmasını etkileyebilir. Kan şekerini sürekli kontrol altında tutmak, birçok komplikasyon riskini önemli ölçüde engelleyebilir. Çocuklarda şeker hastalığının doğurduğu komplikasyonlardan bazıları şunlardır:

• Kalp ve kan damarı hastalığı: Diyabet, çocuklarda kan damarlarının daralmasına ve müteakiben yüksek tansiyona, kalp hastalıklarına ve ileriki yaşlarda felç gibi durumları meydana getirme riskini artırabilir.
• Sinirsel rahatsızlıklar: Yüksek şeker oranı, çocuğunuzun sinirlerini besleyen küçük kan damarlarının duvarlarına zarar verebilir. Dolayısıyla karıncalanma, uyuşma, yanma ve ağrı gibi sonuçlar doğurabilir. Sinirsel rahatsızlıklar genellikle uzun bir süre içerisinde kademeli olarak gerçekleşir.
• Böbrek rahatsızlıkları: Diyabet, çocuğunuzun kanındaki atıkları filtreleyen çok sayıda küçük kan damarı kümesine zarar verebilir.
• Göz hasarı: Diyabet, retinanın kan damarlarına zarar verebilir ve bu da görme sorunlarına yol açabilir.
• Kemik erimesi: Diyabetin kontrol altında tutulamaması, kemikteki mineral yoğunluğunun azalmasına neden olur ve kemik erimesi olarak adlandırılan hastalığın riskini artırabilir.

Çocuklarda tip 1 diyabet teşhisi 

Çocuklarda Şeker Hastalığı Belirtileri başlığında yer alan maddelerden biri veya birden fazlasını tespit eden ebeveynlerin, erken bir teşhis ve detaylı bir tarama için bir doktora başvurmaları gerekmektedir. Uzmanlar genellikle çocukta şeker hastalığı var mı diye kontrol etmek için aşağıdaki yöntemlere başvuru.

• İdrarda şeker aramak için bir idrar testi
• Çocuğun glikoz seviyesini kontrol etmek için kan testi

Bununla birlikte, diyabet semptomları olmayan ancak fazla kilolu olan (vücut kitle indeksi yüzde 85’in üzerinde veya kilo oranı boya göre yüzde 120’nin üzerinde) 10 yaşından büyük çocuklar için de diyabet testi yapılmasını tavsiye etmektedir.

Çocuklarda Şeker Hastalığı Tedavisi

Bu zamana kadar yapılan araştırmalar sonucunda tip 1 diyabeti engelleyebilen herhangi bir tedavi yöntemi geliştirilememiştir. Fakat hastalığın gelişimini yavaşlatmak ve yeni teşhis konmuş kişilerde insülin hücrelerinin daha fazla tahrip edilmesini önlemek için çeşitli çalışmalar yapılmaktadır.

Doktorlar, hastalık riski yüksek olan çocuklarda tip 1 diyabetle ilişkili antikorları tespit edebilmektedir. Bu antikorlar, tip 1 diyabetin ilk semptomları ortaya çıkmadan aylar hatta yıllar önce tespit edilebilir. Fakat antikorlar gözlemlendiğinde, hastalığı yavaşlatmanın veya önlemenin bilinen bir yolu bulunmamaktadır. Ek olarak, antikor tespit edilen çocukların %100’ünün tip 1 diyabet geliştirmediğini de bilmek gerekir.

Çocuklarda şeker hastalığı tedavisi mümkün olmasa da, çocuğunuzun komplikasyonlarını önlemek için yapılabilecek birkaç önemli husus mevcuttur:

• Çocuğunuzun mümkün olduğunda iyi kan şekeri kontrolü sağlamasına yardımcı olmak,
• Çocuğunuza sağlıklı bir diyet uygulamanın ve düzenli fiziksel aktiviteye katılmanın önemini aşılamak,
• Çocuğunuzun diyabet doktoruyla düzenli olarak görüşmesini sağlamak ilk diyabet teşhisini takiben en fazla 5 yıl sonra ya da 10 yaşına kadar göz muayenesi yaptırmak.

Çocuklarda Şeker Hastalığı Geçer mi?

Çocuklarda Şeker Hastalığı Tedavisi başılığında da ifade ettiğimiz üzere, çocuklarda ortaya çıkan şeker hastalığı geçmez. Zira bu hastalık iyileştirilebilen bir hastalık değildir. Bu sebepten ötürü çocuğun, küçük yaştan itibaren bu hasatalığı ile ilgili bazı hususlara dikkat etmesi gerekir. Tip 1 diyabetli çocuklar için genel olarak insülin tedavisine başvurulur. Bunun dışında yukarıdaki önemli bir kaç hususa dikkat ederek, çocuğunuza bu süreçte yardımcı olabilirsiniz.

Şeker Hastalığına Karşı Alınabilecek Önlemler

Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere tip 1 diyabeti önlemek şu an için mümkün değildir. Ancak bir çocuğun tip 2 diyabet geliştirme olasılığını azaltmak için aşağıdaki adımlara hususlara dikkat etmek gerekir.

• Sağlıklı kiloyu korumak: Fazla kilolu çocukların, insülin direncine sahip olma olasılıkları daha yüksek olduğundan tip 2 diyabet geliştirme riskleri daha fazladır .
• Aktif kalmak: Fiziksel olarak aktif kalmak, insülin direncini azaltır ve ayrıca kan basıncını yönetmeye yardımcı olur .
• Şekerli yiyecek ve içeceklerin sınırlandırılması: Şekeri yüksek olan çok sayıda gıda tüketmek kilo alımına neden olabilir. Bol miktarda vitamin , lif ve yağsız protein içeren dengeli, besin açısından zengin bir diyet yemek , tip 2 diyabet riskini azaltacaktır.

Diyabetli Çocuklarla İlgili  Ebeveynlerinin Bilmesi Gerekenler

Ebeveynler açısından, diyabetle mücadele büyük bir önem taşır. Ebeveynler, diyabetli çocukların beslenme kısıtlamaları olduğunu bilmeli ve aktivite seviyelerinin yakından izlenmesi gerektiğini idrak etmelidir. Başlangıçta hastalığın yönetimi ve tedavisi için uygulanan prosedürler çok karmaşık görünebilir. Fakat bu hastalığın, çocuğunuzu nasıl etkilediğini anlamak, uyumlu ve sabırlı olmak, diyabeti başarılı bir şekilde yönetmek için oldukça önemlidir. Ebeveynler tarafından akılda tutulması gereken bazı konular ise şu şekildedir:

• İnsülin enjeksiyonu, diyabet tedavisinin her aşamasında bilmeniz gereken temel konulardan birisidir. Buna ihtiyacınız olmasa dahi, bilmeniz gerekir.
• Düşük kan şekeri ve diyabetik ketoasidoz semptomlarına aşina olmalısınız. Bu terimleri bilmenizin yanı sıra, ortaya çıktığında neler yapabileceğinizi de bilmelisiniz.
• Çocuğunuzun kan şekeri seviyesini sürekli olarak izleyin ve seviye yükseldiğinde neler yapabileceğiniz konusunda (insülin enjeksiyonu, vb.) doktorunuza danışın.
• Aynı şekilde çocuklar büyüdükçe kendi insülin enjeksiyonlarını nasıl uygulayacaklarını öğrenmeleri gerekir. Belli bir yaştan sonra, ona bağımsız olmayı ve kendi sorumluluklarının bilincinde olmayı öğretmelisiniz.
• Çocuğunuz çok fazla insülin alıyorsa: Kan şekeri çok düşebilir (hipoglisemi), titreme, hızlı kalp atışı, mide bulantısı, yorgunluk, halsizlik ve hatta bilinç kaybı gibi semptomlara neden olabilir.
• Çocuğunuz çok az insülin alıyorsa: Diyabetin başlıca semptomları (kilo kaybı, idrara çıkma artışı, susuzluk ve iştah) geri gelebilir.

Yedi yaşın üzerindeki çocuklar tipik olarak yetişkin gözetiminde kendilerine insülin enjeksiyonu yapmaya başlayabilecek ince motor becerilere sahiptir. Ayrıca basit, kimyasal olarak işlenmiş test şeritleri ve bir kan şekeri ölçüm cihazı kullanarak kanlarındaki şekeri günde birkaç kez kontrol edebilirler. Bununla birlikte, çocuğunuzun şeker hastalığına doktorunuzun yönergelerine göre uygun şekilde baktığından emin olmak için, bu kişisel bakım görevlerinin diyabet bakımına aşina bir yetişkin tarafından denetlenmesi gerekir.

Diyabetli Çocuklar Ne Tür Besinler Tüketmelidir?

Şeker hastaları, normal insanlarla tamamen aynı yemeği yiyebilirler. Yalnızca şekersiz yiyecekler tüketmeleri gerektiği, bir efsanedir. Bununla birlikte diyet, diyabetli çocuklar da dahil olmak üzere tüm şeker hastaları için son derece önemlidir.

Bu konuda doktorunuzun size vereceği tavsiyelere kulak kabartmalı ve bu tavsiyelere uymaya çalışmalısınız. Bununla birlikte çocuğunuzun kompleks karbonhidrat ve lif bakımından zengin, dengeli ve sağlıklı bir diyete sahip olması önerilebilir.

Ailenizin yemeklerini diyabetik ilişkinize göre inşa etmeniz gerekir fakat sağlıklı bir beslenme alışkanlığına sahip olmak herkese fayda sağlar. Çocuğunuzun alabileceği besimler, diyetisyenler ve ebeveynler tarafından belirlenmelidir. Negatif yiyeceklerden kaçınarak, vücudunun farklı yiyeceklerle nasıl başa çıktığını anlamak hem size hem de çocuğunuza bağlıdır. Bunun yanı sıra tatlı yiyeceklere dikkat etmek gerekir, ancak menüden tamamen çıkması gerekmez.

Beslenmeye ek olarak, diyabeti kontrol altında tutmanın bir diğer yolu da düzenli egzersiz yapmaktır. Uzmanlar tarafından yapılan öneriler, diyabetli çocukların her gün egzersiz yapmaları gerektiği yönündedir. Ancak anne ve babalar, fiziksel aktivitenin kan şekerini düşürdüğünün de farkında olmalıdır.

Tip 1 diyabet beslenme listesi

Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere tip 1 diyabet hastası olan bir çocuğun beslenmesine dikkat etmesi gerekmektedir. Uzmanlara göre diyabetli bir çocuk aşağıdaki gıdaları rahatlıkla tüketebilir.

• Esmer pirinç,
• Tam buğday,
• Kinoa,
• Yulaf ezmesi,
• Meyveler
• Sebzeler
• Fasulye
• Mercimek.

Şeker hastası çocukların kaçınması gereken gıdalar

Tip 1 diyabet olan çocukların bazı gıdalardan kaçınması gerekmektedir. Bu gıdalar arasında şunlar yer almaktadır.

• Gazlı içecekler
• Trans yağlar
• İşlenmiş (basit) karbonhidratlı besinler

Çocuklarda şeker hastalığı belirtilerine, semptomlarına, diyabetli bir çocuğa sahip ebeveynin bilmesi gereken önemli hususlara genel hatları itibariyle değinmeye çalıştık. Fakat her bünyede ve her yaşta birey için hastalığın getirdiği sonuçlar farklılık gösterebilmektedir. Düzenli uzman doktor kontrolü, teşhis ve tedavi açısından son derece önemlidir. Doktorlar, sizlere neler yapabileceğiniz konusunda hayati önerilerde bulunmaktadır.